Η Αρχόντισσα του 8ου αι. π. X. από το Ίππειος της Λέσβου
* φωτογραφία άρθρου:
Ο ασύλητος, χτιστός κιβωτιόσχημος τάφος στο Ίππειος με τα ταφικά κτερίσματα (δώρα) κατά χώραν. (Ύστερος 8ος αι. π.X.)
Στην εύφορη πεδιάδα του άγνωστου αρχαιολογικά και ανασκαφικά Ιππείου που στην αρχαιότητα ανήκε στη Μυτιληναία χώρα, διερευνήθηκε σε σωστική ανασκαφική έρευνα κατά το 2016, σε δευτερεύουσα οδό, πίσω από το οθωμανικό τέμενος οτο κάτω τμήμα του ομώνυμου χωριού, ασύλητος χτιστός κιβωτιόσχημος τάφος με καλυπτήριες πλάκες από σχιστόλιθο.
Στο εσωτερικό του τάφου αποκαλύφθηκε μια γυναικεία ταφή σε ύπτια, εκτεταμένη στάση, με σχεδόν ακέραιο το σκελετό και το κεφάλι στο βορρά, λυγισμένο το δεξί χέρι, ακουμπισμένο στην κοιλιακή χώρα, με πλούσια ταφικά δωρα (κτερίσματα) που χρονολογούνται στον ύστερο 8ο αι. π. X.
Το ταφικό σύνολο, πιθανώς όχι το μόνο, καθώς κοντά σε αυτό ενδέχεται να βρίσκονται και άλλες ταφές σε ομάδες, συστάδες στην ευρύτερη περιοχή της ανασκαφής, είναι το πρώτα κλειστό χρονολογικά ταφικό σύνολο του 8ου αι. π. X. από τη Λέσβο.
Στα κτερίσματα συγκαταλέγονται πήλινα και μετάλλινα αγγεία. Πέντε γκριζόχρωμα πήλινα αγγεία, δύο οινοχόες με τριφυλλόσχημο στόμιο, δηλαδή σκεύη με προχοή για την έκχυση υγρών, μία λεκάνη με διπλές κάθετες ταινιωτές λαβές, ένα κανθαροειδές κύπελλο με πόδι (κρατηρίσκος), καθώς και μια φιάλη με μια λαβή.
Η λεγόμενη γκρίζα αυτή, αιολική κεραμική, που συνδέθηκε με τον αιολικό αποικισμό, άρχισε κατά τον 11ο αι. και έφθασε στη μεγαλύτερη ακμή της στους πρώιμους ιστορικούς χρόνους, με σημαντικότερο κέντρο παραγωγής τη Λέσβο, κυρίως από ευρήματα από την αρχαία Άντισσα, την Ερεσό, το αιολικό ιερό της Κλοπεδής, την πόλη της Μυτιλήνης, καθώς και την απέναντι αιολική Μικρά Ασία.
Εκτός Αιολίδας, γκρίζα κεραμική έχει εντοπισθεί στην κεντρική και δυτική Μακεδονία, καθώς και τη νότια ηπειρωτική Ελλάδα. Τα πρότυπα των αιολικών γκρίζων πήλινων αγγείων σαφώς είναι τα μετάλλινα αγγεία της εποχής αυτής, κυρίως χάλκινα και αργυρά που έχουν βρεθεί στην Ανατολία.
Ανάμεσα στα σκελετικά κατάλοιπα του τάφου εντοπίσθηκαν δύο οστέινες περόνες και οκτώ μετάλλινα αντικείμενα, τα κοσμήματα της πλούσιας νεαράς κυρίας που τη συντρόφευοαν στους λειμώνες της Περσεφόνης.
Επάνω στη νεκρή και πιθανώς στο σάβανό της, που δεν θα ήταν άλλο από την πολύτιμη φορεσιά της από ύφασμα, αντάξιο του προσώπου που κηδεύτηκε, βρέθηκαν τέσσερις χάλκινες τοξωτές πόρπες του αιγαιακού τύπου, μία χάλκινη κεφαλή βελόνας, αντικείμενα που χρησιμοποιούνται στις ραφές πιασίματος των πολύτιμων υφασμάτων της νεκρής, θυμίζοντας τη διήγηση του Ομήρου (Οδύσσεια, α', 293-294), όταν περιγράφει τη σκηνή με τα δώρα των μνηστήρων προς την Πηνελόπη:
"Κι ο Αντίνοος της χάρισε μπόλια πλουμιστή, μεγάλη και πεντάμορφη που δώδεκα χρυσές και χάλκινες είχε καρφίτσες, που στις θηλιές εκούμπωναν τις καλοκεντημένες".
Η ιδιαιτερότητα ωστόσο του τάφου είναι τα χρυσά κοσμήματα, μοναδικά στο είδος τους στον ελλαδικό χώρο και άμεσα συνδεόμενα με την χρυσοχοΐα του 8ου και κυρίως του 7ου αι. π. X. από την Μικρά Ασία: δύο χρυσά σκουλαρίκια – σφηκωτήρες που έσφιγγαν τα περιποιημένα μαλλιά στα ροδαλά αυτιά της ευγενούς κόρης, βρέθηκαν κοντά στο ύψος των κροτάφων του κρανίου με διακόσμηση σπείρας και με την διακοσμητική τεχνική της κοκκίδωσης, δηλαδή με μικρούς χρυσούς κόκκους που επικολλούνταν πάνω στη λεία επιφάνεια του σκουλαρικιού για να δηλώσουν την διακόσμηση, μια τεχνική μέθοδο εξαιρετικά δύσκολη και επίπονη που απαιτεί άριστη γνώση της τέχνης της χρυσοχοῒας και εξαιρετικές ικανότητες και επιδεξιότητες του τεχνίτη που τις κατασκεύασε.
Τα χρυσά σκουλαρίκια συνοδεύουν μία μεγάλη χρυσή αμφικωνική χάνδρα από λεπτό σφυρήλατο φύλλο χρυσού που διπλώθηκε στα διακοσμημένα με στικτές σειρές άκρα, καθώς και μία χάλκινη χάνδρα περιδέραιου που κοσμούσε πιθανώς τον λαιμό της.
Τόσο τα πήλινα αγγεία, που αμιγώς υποδεικνύουν τη χρονολόγηση του τάφου στο β' μισό του 8ου αι. π.Χ. καθώς και τα χρυσά κοσμήματα υποδηλώνουν ότι η νεκρή που είχε ταφεί, είναι μια ευγενής κυρία, μια αρχόντισσα της περιοχής του Ιππείου, που ανήκε στην ανώτερη κοινωνική τάξη ενός οικισμού που άκμασε κατά τον 8ο αι. π.X. στην ευρύτερη περιοχή.
Παρόμοια, αλλά λιγοστά ταφικά σύνολα ευγενών προσώπων που έχουν βρεθεί στον ελλαδικό χώρο και τη Μεσόγειο είναι οι χαλκοφορούσες πριγκίπισσες - ιέρειες της Βεργίνας του 9ου αι. π. X., η πριγκίπισσα από το Λευκαντί της Εύβοιας, η πριγκίπισσα της Ορθής Πέτρας στην Ελεύθερνα της Κρήτης, οι πριγκίπισσες της Οινωτρίας στη νότια Ιταλία, καθώς και η βασίλισσα του τάφου 1 της Σαλαμίνας της Κύπρου.
Τα νέα αρχαιολογικά ευρήματα του Ιππείου, όπως οι πιθοταφές του 9ου και 8ου αι. π.X., καθώς και η πλούσια ταφή της αρχόντισσας του 8ου αι. π.X. σχετίζονται με συστάδες τάφων πιθανώς από το ίδιο γένος, αντικατοπτρίζοντας μια κοιτίδα εγκατάστασης, πιθανώς στην ευρύτερη περιοχή του Ιππείου.
Την πιθανολογούμενη αυτή εγκατάσταση είναι δυνατό να την φανταστούμε ενταγμένη σε ένα δίκτυο παράκτιων και μεσόγειων οικιστικών συστάδων όπως και διεσπαρμένων κτημάτων ή αγροτικών εγκαταστάσεων, γύρω από τον κόλπο της Γέρας, πιθανώς σε ύψωμα ασφαλές, υπήνεμο και μη ορατό από τους εχθρούς λόγω των πειρατικών και εχθρικών κινδύνων, διασφαλίζοντας την εποπτεία και τον έλεγχο του διάπλου του κόλπου της Γέρας που αποτελεί έως και σήμερα ένα ιδανικό περιβάλλον με τις πηγές, τα ποτάμια, τα θηράματα, τους χαμηλούς λόφους για βοσκότοπους, τις πηγές αργιλοχώματος, αλλά κυρίως τις εύφορες προσχωματικές πεδιάδες του Ιππείου και του Περάματος, οι οποίες έχει διαπιστωθεί ότι κατοικήθηκαν ήδη από την αυγή της προϊστορίας.
Δρ Παύλος Τριανταφυλλίδης,
Προϊστάμενος Εφορείας Αρχαιοτήτων Λέσβου
Η Αρχόντισσα του Ιππείου
(ανθρωπολογική μελέτη)
Αφαιρώντας τις πλάκες από σχιστόλιθο που σφράγιζαν τον κιβωτιόσχημο τάφο στο Ίππειο, μια τραγωδία είκοσι οχτώ (28) αιώνων ήρθε στο φως. Η ανασκαφή αποκάλυψε το σκελετό μιας νέας γυναίκας, ηλικίας 21 έως 25 ετών, καλοντυμένης, με εξαίσια χρυσά κοσμήματα και με τέσσερις χάλκινες πόρπες στα ενδύματά της. Αυτά και η υψηλή ποιότητα των αγγείων του τάφου δείχνουν ότι η νεκρή ανήκε στην ανώτερη κοινωνική τάξη της Λέσβου.
Ο σκελετός σε εκτενή στάση ήταν τοποθετημένος στο επίπεδο δάπεδο που ήταν στρωμένο με λατύπες και μικρές κροκάλες. Το κρανίο, έγερνε αφύσικα χαμηλά, ακουμπώντας με την αριστερή παρειά στο στήθος της, λες και ο αυχένας της είχε λυγίσει. Η περίεργη στάση, μάλλον επίτηδες, συγκάλυπτε διακριτικά τα σοβαρά συμπιεστικά κατάγματα, που πιθανότατα επέφεραν το θάνατό της.
Το βρεγματικό οστό στο αριστερό τμήμα του κρανίου ήταν σπασμένο σε έξι τουλάχιστον κομμάτια, ενώ το τραύμα του μετωπιαίου οστού παρεκτοπιζόταν προς τα μέσα. Το κάταγμα του αριστερού βρεγματικού οστού έφτανε μέχρι την ινιακή ραφή. Αλλά και το ινιακό οστό ήταν σπασμένο επίσης συμπιεστικά ανάμεσα στις δύο ραφές του. Σπασμένη ήταν και η σιαγόνα της.
Το υπόλοιπο σώμα έφερε πολλαπλά τραύματα που είχαν συμβεί ταυτόχρονα με το θάνατό της. Διακρίνονταν κατάγματα στην αριστερή ωμοπλάτη, στο βραχίονα, στην ωλένη και στον αυχένα του αριστερού μηριαίου, στη δεξιά κερκίδα και ωλένη, καθώς και στα οστά του δεξιού χεριού.
Ποια αιτία είχε προκαλέσει όλα αυτά; Επρόκειτο για θύμα βίας ή σοβαρού ατυχήματος; Μήπως ήταν θύμα σεισμού από τους τόσο συχνούς στο νησί; Η Λέσβος βρίσκεται σε ενεργό σεισμική ζώνη. Στα ιστορικά χρόνια σεισμοί έχουν καταστρέψει πολλές φορές τα κτήριά της φέροντας το θάνατο σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού της.
Αλλά και η θέση των χεριών της νεκρής είχε σημασία. Το αριστερό της χέρι παρέμενε στο πλάι του κορμού, ενώ το δεξί λύγιζε στον αγκώνα ακουμπώντας με την παλάμη πάνω στην κοιλιά της. Στη χειρονομία αυτή δίνει νόημα η ανεύρεση ενός αριστερού λιθοειδούς οστού εμβρύου ηλικίας 30 περίπου εβδομάδων στην περιοχή της κοιλιάς της νεκρής, αποδεικνύοντας ότι ήταν έγκυος πριν ξεψυχήσει.
Ένα ανεστραμμένο αγγείο κάλυπτε την περιοχή αυτή. Δεν σώθηκαν άλλα υπολείμματα του εμβρύου. Όμως ίχνη τοκετού στις εσωτερικές επιφάνειες των λαγονίων οστών της νεκρής αποκάλυπταν ότι είχε ήδη γεννήσει και άλλο ή και άλλα παιδιά.
Dr Photini J. P. McGeorge
Δρ Ανθρωπολόγος